جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‫پژوهش حاضر به بررسي تاريخ تشيع در کشمير و تحولات مربوط به آن پرداخته است. منطقه کشمير در حال حاضر، دو قسمت دارد؛ ايالت جامو و کشمير که در قلمرو هند است، و کشمير آزاد که در قلمرو پاکستان مي‌باشد. اسلام و تشيع در سال 725 هجري توسط جهان‌گردان و بازرگانان، و عالماني مانند سيد شرف‌الدين، مير سيد علي همداني و فرزندش محمد، سيد محمد مدني، سيد حسين رضوي قمي، و ملا عالم انصاري به کشمير راه يافت و ترويج گرديد. با تلاش‌هاي مير شمس‌الدين عراقي، در سال 882 تشيع به‌عنوان مذهب رسمي کشمير اعلام گرديد، بت‌خانه‌ها ويران شده، و مساجد و خانقاه‌هاي بسياري به جاي آن‌ها ساخته شد. ايشان با اقداماتي مانند احياي فرهنگ جهاد، ايراد خطبه به اسم دوازده امام در مسجد جامع، اعزام مبلغ به مناطق دورافتاده، و فعاليت‌هاي علمي خدمات زيادي در راستاي گسترش تشيع انجام داد. از سال 962 هجري طايفه "چک" که مذهب تشيع داشتند، 32 سال بر کشمير حکومت کردند، و موجبات گسترش تشيع را فراهم آوردند. در اين زمان، شهرهاي زدي‌بل و حسن‌آباد، از مراکز اصلي شيعيان بوده است. در مقابل، ميرزا حيدر که از سني‌هاي متعصب بود، به قتل عام شيعيان پرداخته، و اموالشان را غارت، و خانه‌هايشان را ويران کرد. حکومت چک‌هاي شيعه در سال 994 هجري با تباني علماي اهل سنت، و هجوم مغول‌ها و افغان‌ها از بين رفت، و بسياري از شيعيان به قتل رسيده، و يا به نقاط مختلف کوچ کردند. امروزه شيعيان کشمير از لحاظ مذهبي و اقتصادي، از تمام فرقه‌ها عقب‌تر هستند، و علت آن نيز تفرقه و گروه‌بندي رهبران شيعه، موانع قانوني دولت، و کمک‌هاي بدون تحقيق ايران مي‌باشد. اشتغال شيعيان در ادارات دولتي تنها دو درصد بوده، و ميانگين سواد آن‌ها ده درصد مي‌باشد. آن‌ها براي مقابله با تهاجم فرهنگي، هيچ نوع امکاناتي نداشته، و نيازمندي‌هاي فرهنگي، آموزشي، پزشکي، و تبليغي زيادي دارند.

---

‫پژوهش حاضر به بررسي تاريخ تشيع در کشمير، و مهم‌ترين تحولاتي که شيعيان در اين منطقه پشت سر گذارده‌اند پرداخته است. گسترش دين اسلام در کشمير توسط رينچن‌شاه که به‌دست سيد شرف‌الدين اسلام آورد، آغاز شد. نخستين مبلغ شيعه در کشمير، مير شمس‌الدين عراقي مي‌باشد که در سال 884 ه.ق به‌عنوان سفير خراسان به کشمير آمد. او تمامي بت‌خانه‌ها را ويران نمود و به‌جاي آن‌ها مسجد بنا کرد، و در هر مسجدي مبلّغي قرار داد. از ديگر مبلغان شيعه در کشمير، سيد علي همداني و سيد محمد مدني هستند که به‌ترتيب در سال‌هاي 774 و 796 هجري وارد کشمير شدند؛ همچنين حکومت خاندان شيعه چک از سال 701 تا 720 هجري در کشمير موجب رونق بيشتر تشيع گرديد، و علما و شاعران بسياري در اين زمان به تبليغ تشيع مي‌پرداختند. يکي ديگر از حاکمان شيعه، غازي‌شاه بود که در زمان وي همه اقشار مردم از آزادي کامل ديني برخوردار بودند. اين حکومت از سال 968 تا 997 ادامه داشت. خاندان انصاري، موسوي و شيخ بحريني نيز خدمات ديني زيادي را براي شيعيان انجام داده‌اند. البته برخوردهاي خشني هم در طول تاريخ با شيعيان صورت گرفته است، که از جمله، ميرزاحيدر کاشغري سني مذهب، اعتمادخان در سال 1032، سيک‌ها در سال 1246 هجري، و مغولان در سال 1289 اقدام به کشتار شيعيان نموده، اموالشان را غارت کرده، و مساجد و خانه‌هاي آنان را آتش زدند. در حال حاضر، شيعيان کشمير در مناطق وادي کشمير، له، کرگل و جمون در هندوستان، حدود يک ميليون و پانصد هزار نفر هستند. در مناطق کرگل و له، حدود پانصد نفر از روحانيون تحصيل کرده در حوزه‌هاي علميه نجف و قم، حضور دارند که با مرکزيت مدرسه اثناعشريه اداره مي‌شوند. از مراکز فرهنگي شيعيان در کشمير مي‌توان به ايجوکيشنل ترست، تنظيم المکاتب، مؤسسه نشر علوم اهل بيت(ع)، بنياد امام حسين(ع) ، و جامعه باب‌العلم اشاره کرد. در مجموع، شيعيان کشمير از وضعيت اقتصادي و تحصيلات مناسبي برخوردار نيستند.

‫دوران ولايتعهدي امام رضا(ع) در سال‌هاي 201 تا 203 هجري قمري، از مقاطع حساس تاريخ شيعه است، و پژوهش حاضر با روش توصيفي تاريخي به بررسي اين موضوع در سه حوزه عوامل واگذاري ولايتعهدي به آن حضرت، علل پذيرش اين امر از سوي ايشان، و پيامدهاي اين پذيرش پرداخته است. عباسيان که با شعار "الرضا من آل محمد" و ادعاي دوستي با علويان، موفق به سرنگوني امويان شده و به قدرت دست يافتند، در طول دوران حکومت خود، دشمني با علويان را پيشه ساختند. مأمون که پايه‌هاي حکومت خود را بر اساس نزديکي و دوستي با ايرانيان استوار ساخته بود، با قيام‌هاي گسترده‌اي از سوي علويان روبرو شد، و بزرگ‌ترين دغدغه او در تمام دوران حکومت، سرکوبي اين قيام‌ها بود. او با تحميل ولايتعهدي بر امام رضا(ع) تلاش نمود تا علاوه بر کسب مشروعيت براي حکومت خود، فعاليت‌هاي آن حضرت را کنترل نموده و با نابودي شخصيت امام قدرت مبارزاتي ايشان عليه دستگاه خلافت را تضعيف نمايد. بررسي شرايط خاص زمان حضرت رضا(ع) نشان مي‌دهد که آن حضرت چاره‌اي جز پذيرش اين امر نداشت. به همين دليل، امام رضا(ع) ولايتعهدي را با اکراه پذيرفت، و اين پذيرش مشروط، گامي در جهت نفي مشروعيت حکومت مأمون تلقي مي‌گردد. آن حضرت با استفاده از تعابير خاص در سند ولايتعهدي، اين مسأله را نوعي دسيسه و نقشه خائنانه دانسته، و مأمون و گذشتگان او را غاصب حق اهل بيت(ع) معرفي مي‌کند. جامعه اسلامي در آن عصر به شخصيت برجسته علمي و مذهبي نياز داشت که در مقابل هجوم فرهنگ بيگانه بايستد و معارف اسلامي را تبيين کند. علاوه بر جنبه علمي و فرهنگي امام‌( در اين موقعيت، از نظر سياسي هم آن حضرت توانست از ريختن خون علويان جلوگيري نموده و براي آنان فضاي باز سياسي ايجاد کند. بدين ترتيب مأمون در مسأله ولايتعهدي به بن‌بست رسيده و آن حضرت را به شهادت رسانيد.

---